Omschrijving van militair object

Cluster 49.

Inleiding

VERDEDIGBARE FORTWACHTERSWONING

Omdat de meeste forten en andere (buiten de bebouwde kom gelegen) verdedigingswerken - wanneer er geen sprake was van mobilisatie of oefeningen - geen bezetting met militair personeel hadden, was er in veel gevallen een aparte woning of andersoortig onderkomen voor een beheerder of wachter. Soms had een dergelijk(e) woning of onderkomen tevens een andere functie, zoals die van sluiswachterswoning of brugwachterswoning. Voor wat betreft de locatie van een wachterswoning zijn geen duidelijke standaarden; het gebruikte bouwmateriaal varieert, maar gewoonlijk is baksteen of hout toegepast, en ook de dakvormen zijn niet uniform. In zeldzame gevallen, zoals bij het Fort bij 't Hemeltje, waar hij in zwaar metselwerk is uitgevoerd, is de fortwachterswoning verdedigbaar uitgevoerd.

Omschrijving

De bij de ingang op het fort gelegen VERDEDIGBARE FORTWACHTERSWONING uit 1878-1880 is een vrijstaand woonhuis op rechthoekige plattegrond, bestaande uit één bouwlaag onder een met gesmoorde kruispannen gedekt zadeldak, dat in 1920 is aangebracht. De windveren en de op gemetselde klossen rustende goot zijn van hout. De fortwachterswoning, was oorspronkelijk gedekt door een afgeplat zadeldak, maar heeft vermoedelijk rond 1920 een zadeldak gekregen. De muren zijn in zwaar metselwerk opgetrokken en zijn ongeveer 80 cm dik. In de noordelijke gevel (de keelzijde van het fort, waar zich ook de toegang bevindt) waren oorspronkelijk drie schietgaten, terwijl in de westgevel één schietgat zat. Deze gevels zijn later gepleisterd. In de vier gevels zijn voornamelijk getoogde vensters met zesruits schuiframen en dubbele luiken. Alle gevels zijn twee vensterassen breed, met uitzondering van de zuidelijke kopgevel. Deze heeft links een getoogd venster, waarnaast aan de rechterzijde een moderne uitbouw onder plat dak. In deze aanbouw bevindt zich de toegang tot de woning. In de top op de middenas erboven bevindt zich één venster met openslaand raam. De noordelijke kopgevel heeft in de top twee vensters met vierruits ramen. Tegen de zuidgevel is een moderne aanbouw gerealiseerd met een nieuwe entree tot de woning.

Waardering

De VERDEDIGBARE FORTWACHTERSWONING van het Fort bij 't Hemeltje is van algemeen belang vanwege:

* Cultuurhistorische waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zoals deze is ontworpen door C.R.T. Kraijenhoff en in eerste aanleg vanaf 1815 door hem, Jan Blanken en majoor-ingenieur Willem Offerhaus is gerealiseerd en daarna door anderen gedurende ongeveer 125 jaar is versterkt en verbeterd.

* Krijgshistorische waarden als onderdeel van een aaneengesloten militaire verdedigingslinie tussen de voormalige Zuiderzee en de Biesbosch. Deze bestond hoofdzakelijk uit een samenhangend systeem van inundatievelden en bijbehorende inundatiemiddelen en van schootsvelden. Dit systeem werd aangevuld met diverse, uit verschillende perioden daterende typen gebouwde of aangelegde (verdedigings)werken die dienden tot of bijdroegen aan afsluiting van niet te inunderen terreinen of andere accessen.

* Architectuurhistorische waarden in het bijzonder als uiting van de militair-strategische bouwkunde, die gebaseerd is op: - het systeem van inundatie en accesverdediging (19de eeuw), - de wedloop met de zich versterkende offensieve middelen (19de eeuw).

Het betreft hier een voorbeeld van een verdedigbare dienstwoning uit de jaren 1878-1880.

* Ensemblewaarde en situationele waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tevens vanwege de functionele en fysieke samenhang met de overige onderdelen van het complex.

* Het onderdeel is zeldzaam omdat het een zeldzaam voorbeeld is van een versterkte en daarmee verdedigbare fortwachterswoning.

* Het onderdeel is tamelijk gaaf bewaard omdat het in architectuur en detaillering vele kenmerken uit de bouw- en de functionele tijd heeft behouden.

Tags: verdedigingswerken,fort, vesting en -onderdl,verdedigingsw., milit.geb

Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - Licentie CC-0 (1.0)