Omschrijving van Fort bij Herwijnen, bomvrij gebouw B met poterne

Redengevende omschrijving BOMVRIJ GEBOUW B, kazerne met poterne, (2) op Fort bij de Nieuwe Steeg

Omschrijving

Op Fort Bij de Nieuwe Steeg gelegen uit de eerste bouwperiode 1878-1880 daterend BOMVRIJ GEBOUW B, bestaande uit twee tegenover elkaar gelegen bouwdelen (kazernes) van twee bouwlagen hoog, met de voorgevels tegen over elkaar gelegen aan een binnenplaats met oorspronkelijke klinkerstoep. De kazernes worden aan de oostzijde verbonden door een bouwdeel waarin zich de kruit- en projectielenmagazijn bevonden, met ertussen een poterne die toegang geeft tot een uitgang tegenover bomvrij gebouw G. Gebouw B is, uitgezonderd de muren aan de binnenplaats, rondom en aan de bovenzijde geheel aangeaard. De aarde bood, tezamen met de zeer dikke muren en gewelfde gemetselde daken, bescherming tegen aanvallen met het destijdsgangbare met kruit gevulde geschut. Daarom werden deze gebouwen "bomvrij" genoemd. Bovengronds zichtbaar zijn de twee bakstenen, in kruisverband gemetselde voorgevels. Ze zijn twee verdiepingen hoog en eindigen in een lage borstwering met een rechte strekkenlaag. In beide gevels zijn er vijf opgeklampte deuren met getoogd bovenlicht, geflankeerd door twee kleine getoogde vensters. Boven elk van de deuren een getoogd venster geflankeerd door twee kleinere vensters. De stalen vensterluiken dateren uit de periode van de mobilisatie 1939-1940. In de muren zijn getoogde ontlastingsbogen aangebracht, zowel direct boven de ramen en deuren als hoger in het muurwerk. De noordelijke gevel loopt uit in een vleugelmuur waarin zich een viertal latrines en een waterput bevinden. In de zuidelijke gevel is een eerste steen met opschrift: "DE EERSTE STEEN GELEGD DOOR HENRe KEPPER GEB. 9 OCT 1876". Dit betreft naar alle waarschijnlijkheid het zoontje van Kapitein-ingenieur G.L. Kepper, die de leiding over de bouw van het fort had. Tussen de twee voorgevels boven de binnenplaats bevinden zich twee plateaus en een hijsinstallatie. Deze wordt door twee verschillende bronnen benoemd als respectievelijk een "parachuteproefstand" of als installatie voor trekproeven door TNO, waarbij de laatste functie het meest waarschijnlijk is. In gebouw B waren oorspronkelijke ondergebracht: logiesruimten voor de manschappen, de ziekenvertrekken en apotheek, de keuken, het levensmiddelenmagazijn, het bureel van de commandant en het telegraafkantoor. Het interieur is vrijwel volledig gaaf bewaard gebleven zowel qua indeling van ruimtes en trappenhuizen als detaillering. Ondermeer zijn er de oorspronkelijke druipkokers, via welke het regenwater uit de aardwerken in opvangbakken onder de kazerne terecht komt. De opvangbakken wateren af op de fortgracht. Tevens zijn er stortbakken, voorheen voorzien van een pomp, opstelplaatsen voor kachels, privaten, oorspronkelijke deuren, ventilatiekanalen met roosters etc.. Boven de aardwerken van de kazernes zijn een aantal schoorstenen zichtbaar van de rook- en ventilatiekanalen. Behalve de twee kazernes heeft gebouw B een deel met daarin de kruitruimtes en poterne. De ingang bevindt zich aan in de westelijke gevel, aan de binnenplaats. Deze bestaat uit een getoogde dubbele deur met hoog erboven een raampje met houten luik. In het interieur bevinden zich de poterne met aan weerszijden een buskruit- en projectielenmagazijn waarin de oorspronkelijke, van zeer dik glas voorziene lampnissen en er omheen de lichtgangen. De uitgang van de poterne bestaat uit een getoogde dubbele deur in een smalle, diep in de grond gelegen gevel met twee haakse vleugelmuren, recht tegenover bomvrij gebouw G op de zuidoostzijde van het fort.

Waardering

BOMVRIJ GEBOUW B, kazernes en hoofdgebouw van het fort, met poterne en magazijnen, uit 1878-1880

- van architectuurhistorische waarde vanwege het bijzondere bouwtype als dubbele kazerne en tevens hoofdgebouw van het fort, met ondermeer het bureel van de commandant. Rondom en aan de bovenzijde aangeaard en met de voorgevels van de kazernes tegenover elkaar gelegen aan een smalle binnenplaats, zodat maximale bescherming tegen mogelijke aanvallen van twee zijden geboden werd. Gaaf bewaard exterieur met markant tegenover elkaar gelegen hoge voorgevels met buitenprivaten en eerste steen. Aan de oostzijde worden de twee kazernegedeelten verbonden door kruit- en projectielenmagazijnen met een poterne, die toegang geeft tot het oostelijke deel van het fort. Het interieur is gaaf bewaard qua indeling en detaillering met ondermeer druipkokers en ondergrondse opvangbakken voor regenwater en buskruit- en projectielenmagazijnen met lichtgangen en lampnissen

- van stedenbouwkundige waarde als onderdeel van de oorspronkelijke inrichting van het Fort bij de Nieuwe Steeg, waarbij de centrale ligging en dubbelzijdige bescherming tegen aanvallen van twee zijden van belang zijn;

- van cultuurhistorische waarde als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, waarbij door middel van een uitgebreid systeem van inundatiegebieden met sluizen; kades en verdedigingslinie werd opgeworpen vanaf de voormalige Zuiderzee langs de oostkant van Utrecht tot aan de Brabantse Biesbosch. Hoewel de linie vanwege de snelle modernisering van oorlogsmaterieel nooit daadwerkelijk heeft gefunctioneerd, vormt zij een uniek monument binnen de Nederlandse verdedigingsgeschiedenis.

Tags: verdedigingswerken,bomvrij militair object,verdedigingsw., milit.geb

Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - Licentie CC-0 (1.0)