Omschrijving van Papsluis

Inleiding.

SLUIS, genaamd de Papsluis, in 1815 in een ambachtelijk-traditionele stijl opgetrokken naar ontwerp van Jan Blanken, inspecteur-generaal van de Rijks-waterstaat. De sluis diende voor de inundatie van het achterliggende gebied. Als type is het object een zogenaamde waaiersluis; de deuren hiervan konden onafhankelijk van de getijden worden geopend. Vanaf 1878 wordt de sluis verdedigd door het ten noorden van de sluis gelegen fort aan de Bakkerskil. Hiervoor bestond de verdediging van de sluis uit een ten zuiden daarvan gelegen batterij uit 1847. Deze is na de bouw van het fort afgebroken. In 1878 zijn ook de deuren vermoedelijk vervangen. De sluis is de meest zuidelijke inundatiesluis van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het object is ten noordnoordwesten van de plaats Nieuwendijk gelegen in de Schenkeldijk; de smalle, gaaf bewaarde accesweg naar het fort aan de Bakkerskil, die verder voerde naar Werkendam. Van dit type sluis zijn er door Blanken in 1815 vijf gebouwd. Deze hadden alle een inundatie-functie binnen de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Diefdijklinie. De Papsluis is binnen deze groep van belang vanwege de uitzonderlijke zicht- en functionele relatie met het fort aan de Bakkerskil en vanwege de relatief gave toestand van de bewegingswerken. De inundatiefunctie is inmiddels geheel verdwenen maar de installatie is nog vrijwel geheel intact.

Omschrijving.

Het muurwerk van de waaiersluis bestaat uit in kruisverband gemetselde handvorm baksteen, is voorzien van vlechtingen en op de hoeken verstevigd met hardstenen blokken en platen. De sluis heeft twee ijzeren waaierdeuren met een vakwerkconstructie. De meeste verbindingen hebben ijzeren klinknagels. De oorspronkelijk houten waaierdeuren zijn waarschijnlijk bij de bouw van het fort aan de Bakkerskil in 1878 vervangen door de huidige deuren van ijzer. Aan beide zijden kan de sluis door middel van twee houten schotbalkdeuren in hardstenen sponningen worden afgesloten. De schotbalkdeuren konden bediend worden door middel van een niet meer functionerend gietijzeren windwerk met tandwielen. De schotbalkdeuren zijn verwijderd en de sluis is aan de inlaatzijde dichtgezet met twee houten schotten waartussen zand en puin is gestort. In de hardstenen voetplaat van de windwerken is aan de binnenzijde van de sluis het jaartal 1815 uitgehakt.

Aan de oostzijde bevinden zich aan de voet van de sluis twee ijzeren kooien die instromende stukken hout moesten tegenhouden. Het smalle wegdek boven de sluis is van beton en dateert uit 1945. Het ijzeren hekwerk aan weerszijden hiervan is vernieuwd.

Waardering.

De sluis is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een militair-historische en waterstaatkundige/technische ontwikkeling. Het object is van belang als meest zuidelijke inundatiesluis van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en als zeer vroeg voorbeeld van het waaiersluistype. Architectuurhistorisch is de sluis van belang als werk van de in zijn tijd vooraanstaande waterbouwkundige Jan Blanken. De sluis heeft ensemblewaarden vanwege de historische en ruimtelijke relatie met de omliggende wegen, waterpartijen en militaire gebouwen zoals het fort aan de Bakkerskil. De sluis is gaaf bewaard gebleven en is als waaiersluis zeldzaam.

Tags: weg- en waterwerken,sluis,waterkering en -doorlaat,...

Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - Licentie CC-0 (1.0)