Omschrijving van Fort Altena

Inleiding

FORT, tussen 1878 en 1880 gebouwd als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in een ambachtelijk-traditionele stijl volgens de beginselen van het polygonale stelsel.

De voornaamste functie van het fort was de afdekking van Gorinchem tegen artilleriegeschut. Later kreeg ook het afsluiten van enkele accessen in de Nieuwe Hollandse Waterlinie zoals de straatweg Breda-Gorinchem, de Uppelsedijk en een niet te inunderen strook ten zuidoosten van het fort prioriteit.

In het fort zijn gedeelten opgenomen van het uit 1847 daterende torenfort Altena. Dit was een ronde aarden redoute omgeven door een rondgaande gracht van 26 m. breed In het midden bevond zich een vrijstaande, onderkelderde, éénlaagse, bomvrije toren met een middellijn van 28 m.. In het midden had deze een binnenplaats en op het bovenplat een batterij die over de wal van de redoute kon schieten. In 1878-1880 vond een totale omwerking tot een langgerekt gebastionneerd fort plaats. Hierbij werd een verdieping van de toren gesloopt. De toren werd aan de zuidzijde gedekt door een aan weerszijden staande bomvrije kazerne. Aan de frontzijde werd ter grachtsflankering een bijzondere open flank gebouwd. De naamsverandering vond toen plaats. Het fort had zowel tijdens de mobilisatie van 1870 als die van 1914-1918 en 1939-1940 een militaire bezetting en was in staat van verdediging. In de jaren 1939-1940 werden enkele betonnen groepsschuilplaatsen gebouwd. De wallen zijn nu geëgaliseerd. Bij Koninklijk Besluit van 18 oktober 1951 (Staatsblad 455) werd het fort aangemerkt als vestingwerk van geen klasse. Hierbij verloor het zijn defensieve functie. Het nog grotendeels intacte fort is nog steeds in gebruik bij Departement van Defensie.

De brug aan de keelzijde is vervangen door een dam. Omstreeks 1960 zijn enkele magazijnen op het fortterrein gebouwd. Deze magazijnen vallen buiten de van rijkswege geldende bescherming.

Omschrijving

Fort met een gebastionneerd front met twee halve bastions, een rechte keel, bestreken uit het halfcirkelvormige noordelijke restant van de redoute. De flanken zijn recht en kunnen verdedigd worden vanuit aarden caponnières in het verlengde van de keelwal. De toren heeft geen batterij meer en is aan de zuidzijde aangeaard. De toren heeft een versterkte rondboogingang met daarboven twee hardstenen gevelstenen met de opschriften "1847" en "Altena". Aan weerszijden is hiertegenaan een bomvrij gebouw met twee verdiepingen gebouwd dat aan de achterzijde is aangeaard. In elk der beide halfbastions staat een bomvrij gebouw met kruitmagazijnen en geschutsremises. Ook bij de flank van het oostelijk halfbastion staat een remise. Het westelijk halfbastion had een hoge flank op walgangshoogte en een lage flank 2,5 m. lager. Deze laatste was toegankelijk door een poterne in het bij de halfbastionsflank gelegen bomvrije gebouw. In het gebouw zijn nog veel elementen van de oorspronkelijke detaillering bewaard zoals: ramen, deuren, venster- en deurluiken, latrines, de wasruimte met zinken bakken, druipkokers voor het opvangen van hemelwater voor de drinkwatervoorziening van het fort en de drinkwaterkelders. De meeste vertrekken hebben een met een segmentboog getoogd tongewelf. Aan de zuidzijde bevinden zich twee aangeaarde bomvrije gebouwen die onder meer voor opslag dienden.

Waardering

Het fort aan de Uppelschedijk met daarin resten van het uit 1847 daterende fort Altena is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarden als bijzondere uitdrukking van de ontwikkelingen van de met de krijgskunst verbonden architectuur en de plaats die het innam als essentiële schakel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Architectuurhistorische waarden zijn gelegen in het bijzondere samengaan tussen een torenfort met een fort volgens het polygonale stelsel. Vanwege de samenhang met de oude straatweg van Breda naar Gorinchem en de bij het fort horende aardwerken en gracht is er sprake van een hoge ensemblewaarde.

Het fort is gaaf bewaard gebleven en als samengevoegd bouwtype zeldzaam.

Tags: verdedigingswerken,fort,fort, vesting en -onderdl,...

Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - Licentie CC-0 (1.0)