Top 100 omschrijving

Utrecht, kerkenkruis: in het jaar 1039 werd een begin gemaakt met de verwezenlijking van een door bisschop Bernold gekoesterde droom, het omringen van de Domkerk door vier kerkgebouwen. Dit zogeheten kerkenkruis wordt gevormd door de Pieterskerk in het oosten, de (inmiddels verdwenen) Mariakerk in het westen, de Janskerk in het noorden en de (inmiddels verdwenen) kerk van Sint Paulus in het zuiden; de Dom fungeerde hierin als geometrisch en ideëel middelpunt. De Pieterskerk is (in oorsprong) een onoverwelfde basiliek, maar wordt nu door een vlakke zoldering gedekt. Deze voormalige kapittelkerk werd in 1970 ingrijpend gerestaureerd. De torens zijn gesloopt nadat in 1674 een orkaan over de stad woedde. De soberte van het interieur en de goede verhoudingen verlenen de kerk een bijzondere belevingswaarde. Van de Pauluskerk is alleen de zuidgevel nog over; deze onoverwelfde basiliek had behalve zijkoren, ook nog een absidiaal aan weerszijden. De koorpartij is ten dele ontgraven. De Janskerk is een onoverwelfde basiliek met een gothisch koor. Deze voormalige kapittelkerk is in de loop der eeuwen verminkt, maar heeft grotendeels het 11de-eeuwse karakter gehandhaafd. De romaanse delen werden in 1977 gerestaureerd; in het trottoir ten westen van de kerk is een deel van de oude plattegrond aangegeven. De Mariakerk is in 1813 gesloopt en in 1844 volgde het koor. Momenteel is alleen de romaanse kloostergang nog bewaard gebleven. De voormalige, overwelfde kapittelkerk is door bisschop Koenraad in het laatste kwart van de 11de eeuw gesticht; de altaarwijding vond plaats in 1099.

Een kerkenkruis als dit, is in Nederland uniek; in het buitenland kunnen alleen Paderborn en Bamberg op een dergelijke ligging van kerkgebouwen bogen. De betekenis van het kerkenkruis is niet alleen stedebouwkundig van belang, behalve dat de afzonderlijke kerkgebouwen als objecten van bijzondere cultuurhistorische waarde kunnen worden beschouwd, is sprake van door de bouwheer bedoelde begrippen die verwijzen naar de christelijke betekenis van het kruis, naar de kosmos (waarbij de aardse ordening een afspiegeling vormt van de hemelse) en naar politiek-bestuurlijke idealen (waarbij de ligging van de kerken kon worden uitgelegd als ondersteuning en manifestatie van zowel het wereldlijk als het geestelijk gezag). Het kerkenkruis vertegenwoordigt, geeft vorm aan en symboliseert het middeleeuwse denken, waarin elementen als geloof, bestuur, politiek, beleid en ruimtelijke orde onlosmakelijk met elkaar waren verbonden. Het is juist die middeleeuwse vanzelfsprekendheid die voor ons zo moeilijk te begrijpen is; gebouwde objecten en structuren die aan deze geestesgesteldheid vorm en inhoud kunnen verlenen, zijn zeldzaam en vertegenwoordigen door hun huidige ligging in de stad Utrecht bijzondere cultuurhistorische waarde.

Omschrijving van Domkerk, sacristie en librie

DOMKERKCOMPLEX. Domkerk, sacristie en librie. Ned. Herv. Kerk, voorheen St. Maartenskerk. Nooit geheel voltooide kruisbasiliek waarvan schip in 1674 door orkaan werd vernietigd. In 1254 eerste steen gelegd voor het koor door Bisschop Hendrik van Vianden, ter vervanging van Romaanse Kathedraal. Tegen eind 13e eeuw omgang met vijf straalkapellen voltooid. Omstreeks 1300 volgens gewijzigd plan de zuiderzijbeuk van het koor met twee aangrenzende kapellen. Vervolgens driemaal gewijzigd plan noorderzijbeuk van koor met kapel tot stand gebracht. Dit derde plan strekte tot leidraad tijdens de volgende bouwperioden welke zijn beëindiging vond in het 15e eeuws verdwenen schip. Eind 14e eeuw werk aan de kerk hervat. 2e helft 14e eeuw oostelijke en zuidelijke arm kloosteringang met portaal en zo. zijde van koor. Tijdens de 15e eeuw kwam dwarsschip bij de w. vleugel van de kloostergang en de kapittelzaal (thans aula) tot stand. In 1480 ging men over tot bouw van vijfbeukig schip met kapellen. In 1495 sacristie oostwaarts uitgebreid. Omstreeks 1517 was het middenschip onder de kap doch bleef onvoltooid. In 1674 verwoestte een orkaan het middenschip. Restauraties hadden behalve in de 19e eeuw het laatst aan de kerk van 1921 tot 1938 plaats. De kloostergang van 1876-1897 en 1962 hersteld. De toren 1901-1931. Tot de inventaris behoren o.a. beeldhouwwerken. kapitelen en basementen. Muurschilderingen, w.o. Christus aan het kruis (plm 1430) in de Avenneskapel. Tapijtschilderingen op de pijlers. In de kooromgang onttakeld Heilig Graf. Beschadigde altaarretabel. Tomben voor de bisschoppen Guy van Avennes, Jan van Arkel en Joris van Egmond door Romb. Verhulst. Marmer en tombe voor de Admiraal van Gendt (1676). Laatgotisch poortje met gebeeldhouwde herstelde deur naar sacristie. Overblijfselen renaissance koorgestoelte. Gebeeldhouwde borstweringen. a. Hoofdorgel. In 1831 gemaakt met Hoofdwerk, Bovenwerk, Rugwerk en vrij Pedaal door J. Batz. In 1975 gerestaureerd door de firma Van Vulpen. b. Koororgel. Kabinetorgel, in 1790 gemaakt door G.T. Batz. c. Transeptorgel. Positief ca. 1680 gemaakt door Apollonius Bosch. In 1988 gerestaureerd en geplaatst in een nieuwe kas door de firma Van Vulpen.

Tags: kerkelijke gebouwen,kerk,kerk en kerkonderdeel,religieuze gebouwen

Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - Licentie CC-0 (1.0)