Omschrijving van Groenendaa

Inleiding.

BisschopsKAPEL, in 1882 opgetrokken in Neo-Gotische vormen naar plannen van
de Bossche architect L.C. Hezenmans. Het gebouw, dat in eerste instantie
moest dienen als begraafplaats voor de in 1877 overleden bisschop J.
Zwijsen, werd gefinancierd door de door Zwijsen gestichte congregaties van
de Zusters van Liefde en de Fraters van Tilburg en het bisdom
's-Hertogenbosch. De kapel is gelegen in het noordwestelijke deel van de
begraafplaats aan het einde van de Mgr. Zwijsenlaan, die in een rechte lijn
vanaf de hoofdingang aan de Fort Orthenlaan loopt. Onder de kapel bevindt
zich de crypte van de bisschoppen van 's-Hertogenbosch. De crypte is
toegankelijk via de uitbouw aan de achterzijde. De kapel werd in 1978 en
1994 gerestaureerd.

Omschrijving.

Kapel op zeskante grondslag met muren van machinale baksteen in schoon
metselwerk in kruisverband. Het voegwerk is geknipt en gesneden. De kapel
heeft een schilddak met leien in Maasdekking en wordt bekroond door een
zeskante, eveneens met leien gedekte, dakruiter. Aan zowel de voor- als de
achterzijde bevindt zich een éénlaagse uitbouw met muren in schoon
metselwerk onder een zadeldak met leien. De kapel heeft aan alle zijden zich
twee maal verjongende gemetselde steunberen.

De detaillering van de hoofdmassa van de kapel is uitgewerkt in zandsteen in
onder andere lijsten, plint, afdekstenen, waterlijsten, venstertraceringen,
afzaten, goot en klossen. Aan de zijkanten van de kapel bevinden zich, net
boven de grond enkele ventilatie-openingen die met ijzeren roosters zijn
afgezet.

De uitbouw aan de noordzijde dient als ingang. De entree heeft een korfboog
met een dubbele opgeklampte houten deur met smeedijzeren beslag. De ingang
heeft een zandstenen omlijsting die overgaat in een spitsboog met gotiserend
maaswerk. Boven de ingang is onder een uitkragend baldakijn een beeld van de
wederopgestane Christus geplaatst; het beeld rust op een gebeeldhouwde
console in de vorm van een engelenfiguur met jaartalschild in de handen. Op
de daknok bevindt zich een grote dakruiter met hoog opgaande spits, bekroond
met een siersmeedijzeren kruis. De galmborden zijn van hout en elk voorzien
van twee lancetvensters met een vierpas daarboven. Het interieur van de
kapel is sober in detaillering. Via een met een kruisribgewelf overwelfde
rechthoekige voorhal komt men in de centrale ruimte. Deze is overwelfd met
een zesdelig kruisribgewelf waarvan de ribben in een centrale cirkel
bijeenkomen. De gewelfribben rusten op colonetten met hardstenen basementen
en polychrome bladkapitelen. De zone onder de hoge vensters is niet
geornamenteerd. Het koor van de kapel is iets verhoogd ten opzichte van de
centrale ruimte en heeft een trap met drie treden. Aan de achterzijde, in de
uitbouw, bevinden zich nog enkele kleine nevenruimtes die voornamelijk voor
opslag dienen. Het kerkmeubilair is niet meer authentiek. In het
entreegedeelte is in de vloer een grote gedenksteen geplaatst met daarin de
namen en wapenschilden van de alhier begraven bisschoppen van
's-Hertogenbosch. Onder de kapel bevindt zich de crypte met de stoffelijke
resten van de bisschoppen en prelaten van 's-Hertogenbosch. Deze is
toegankelijk via de rechthoekige uitbouw aan de achterzijde met driezijdige
sluiting. De uitbouw heeft muren in schoon metselwerk van in kruisverband
gemetselde machinale baksteen, een schilddak met geschubde leien en aan elke
zijde twee gekoppelde spitsboogvensters met zandstenen omlijsting.

De ingang heeft een korfboog met opgeklampte deur met smeedijzeren
sierbeslag. Boven deze ingang bevinden zich een wapensteen en een steen met
het opschrift "grafstede van onze overleden bisschoppen en priesters". Via
een tweedelige hardstenen trap komt men in de onder de kapel gelegen
rechthoekige crypte. De vloer hiervan is belegd met plavuizen. De crypte is
overwelfd met gemetselde troggewelfjes op ijzeren I-balken. Elk van de
zijwanden is opgebouwd uit 48, met een segmentboog getoogde, gemetselde
nissen waar de kisten der overledenen in kunnen worden bijgezet. De nissen
zijn dichtgezet met natuurstenen platen en hebben zandstenen hoekblokken.
Enkele van de bovenste nissen hebben een rooster met gaten en dienen als
ventilatieopeningen. De achterwand telt twaalf nissen die gelijk zijn aan
die van de zijwanden. In deze wand zijn de bisschoppen van 's-Hertogenbosch
tot Mgr. Mutsaerts (+ 1964) bijgezet. In de zijwanden bevinden zich
voornamelijk de resten van lagere kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders.

Rechts voor de kapel bevindt zich een houten paal waaraan het zogenoemde
"eeuwig licht" is bevestigd. Dit is een met punten beveiligde smeedijzeren
olielamp met contragewicht. De lamp dateert nog uit de bouwtijd van de
kapel.

Waardering.

De kapel is van algemeen belang. De kapel heeft cultuurhistorische waarde
als bijzondere uitdrukking van een sociale en geestelijke ontwikkeling, in
het bijzonder de ontwikkeling van de katholieke grafcultuur. De kapel heeft
historisch belang als laatste rustplaats van de Bossche bisschoppen. De
kapel heeft architectuurhistorisch belang vanwege de plaats in het werk van
de beeldhouwer/architect L.C. Hezenmans die onder meer verantwoordelijk was
voor de uitvoering van de restauratie van de Sint Jan en vanwege de
toegepaste neogotische vormentaal. De kapel heeft ensemblewaarden als
onderdeel van een groter geheel met cultuurhistorische,
architectuurhistorische en typologische samenhang. De kapel is gaaf bewaard
gebleven en typologisch zeldzaam.
Inleiding.

Voormalig LIJKENHUIS, tegenwoordig dienstgebouw, in 1872 in Neo-Romaanse vormen gebouwd. Het pand bevindt zich iets ten oosten van de kapel (onderdeel II), midden op het terrein van de begraafplaats. De zinken dakbedekking is omstreeks 1988 vervangen door de huidige van dakleer.

Omschrijving.

Het éénlaags gebouw heeft een rechthoekige grondslag met een uitstekende middenrisaliet met gevels in schoon metselwerk onder met dakleer gedekte zadeldaken met klein overstek en houten klossen. Opvallende decoratie door middel van een circa 60 cm hoge gecementeerde plint, gecementeerde hoekpilasters, rondboogfries onder de dakrand en vensterwenkbrauwen. Gekoppelde rondboogvensters met hardstenen onderdorpels en zesruits ramen met Y-vormig gedeeld klapbaar bovenlicht. Oorspronkelijk bevond de ingang van het gebouw zich centraal in de middenrisaliet. Deze is verplaatst naar de rechterzijde van de voorgevel. Hiervoor werden twee bestaande vensters respectievelijk verkleind en vergroot. Aan de achtergevel is de detaillering soberder. Het rondboogfries is vervangen door een doorlopende cementering. De centrale deur voor het toilet wordt hier geflankeerd door twee rondboogvensters als in de voorgevel. Deze worden op hun beurt weer geflankeerd door gekoppelde kleine rondboogvenstertjes. Intern is de sobere indeling grotendeels gehandhaafd.

Waardering.

Het voormalige lijkenhuis is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociale en geestelijke ontwikkeling, in het bijzonder de ontwikkeling van de katholieke grafcultuur, het is tevens van belang als illustratie van de typologische ontwikkeling van met begraafplaatsen verbonden architectuur. Het heeft architectuurhistorische waarde vanwege de toegepaste neoromaanse stijlelementen. Het heeft ensemblewaarden als onderdeel van een groter geheel met cultuurhistorische, architectuurhistorische en typologische samenhang. Het is gaaf bewaard gebleven en typologisch zeldzaam.

Tags: kerkelijke gebouwen,kapel,kapel,religieuze gebouwen

Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - Licentie CC-0 (1.0)