Omschrijving van De Koepel gevangenis: administratiegebouw

Inleiding

ADMINISTRATIEGEBOUW, ontwerp uit 1883 van J.F. Metzelaar, ligt tussen poortgebouw/voorhof en koepel. De voor- of oostgevel ligt aan de van de straat afgesloten voorhof. Het gebouw is aan de achterkant over twee bouwlagen door een verbindingsgang verbonden aan met de koepel.

Oorspronkelijk bevond zich op de begane grond een vergaderzaal voor het College van Regenten, het bureau van de directeur, het bureau van administratie, een wachtkamer en een bezoekvertrek voor de gevangenen. De eerste verdieping was ingericht als ziekenafdeling met zes ziekenkamers, badkamers en bewaarderskamer. De zolder was bestemd voor de pariculiere kleding van gevangenen tevens magazijn.

Omschrijving

Het rechthoekige administratiegebouw heeft twee bouwlagen. Hierboven een zadeldak tussen tuitgevels. Het dak is gedekt met grijze verbeterde Hollandse pannen. De symmetrische voor- en achtergevels met middenrisaliet zijn vijf traveeën breed. De achtergevel is geplaatst op het tracé van de ringmuur.

Het opgaande werk bestaat uit handgevormde baksteen gemetseld in kruisverband afgewisseld door speklagen in portlandcementsteen en gebruik van diverse soorten natuursteen in plint, cordonlijst, fries, goot, consoles, muuromlijsting en muurafdekking. De muuropeningen van de begane grond hebben een rondboog, die van de verdieping een segmentboog. Ze zijn omzoomd door een rand van rode Udelfanger zandsteen en afgewisseld bij de speklagen door gele zandsteen. In de voorgevel bevindt zich een dubbele ingangsdeur op een hardstenen frontaal bordes met enkele treden. Grenenhouten kozijnen met kalf en eikenhouten ramen met zesruitsverdeling. Voor de vensters van beide verdiepingen smeedijzeren tralies.

Aan weerskanten van de koepel bevindt zich loodrecht hierop een tweelaagse gang. De ene gang sluit aan midden tegen de achtergevel van het administratiegebouw en de andere tegen het dienstgebouw. Van zowel de noord- als de zuidgevel is het opgaande werk uitgevoerd in baksteen gemetseld in kruisverband en wordt beëindigd door een recht boeiboord. Het platte dak, nu met zink gedekt had oorspronkelijk een zinken roevendak.

In de vensteropeningen met hardstenen onderdorpels grenenhouten kozijnen. Voor de vensters op beide verdiepingen zijn smeedijzeren traliewerken aangebracht. Een sprong in het metselwerk geeft de overgang aan naar de koepel.

Het opgaande werk is gelijk aan dat van het administratiegebouw is uitgevoerd. De deuren in de hoofdingang zijn ieder voorzien van twee gesmede en versierde gehengen alsmede een versierde slotplaat. De oorspronkelijke kleurstelling bestond waarschijnlijk uit donker geverniste deuren in lichtgrijze kozijnen en eveneens lichtgrijze ramen en kozijnen. Van het ijzerwerk werden de tralies lichtgrijs en de gehengen zwart geschilderd.

Waardering

Het administratiegebouw is van algemeen belang. Het maakt deel uit van een complex met cultuurhistorische waarden: het is van belang als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van de rechtspraak en de visie van de overheid op de omgang met gedetineerden in de late negentiende eeuw; het is van belang als bijzondere uitdrukking van de typologische ontwikkeling van de gevangenis met nevengebouwen, in het bijzonder de uitwerking van het panopticale type; het is van belang als bijzondere uitdrukking van de technische ontwikkeling van de constructies in ijzer en hout; het is van belang wegens de innovatieve waarde.

Het heeft architectuurhistorische waaren: het is van belang voor de geschiedenis van de architectuur en bouwtechniek vanwege de toepassing van voor de tijd geavanceerde technische mogelijkheden; het is van belang als voorbeeld van de toepassing van stijlelementen uit het verleden voor het representeren van de waardigheid van de rechtspraak en de gestrengheid in de bestraffing van gedetineerden; het is van bijzonder belang in het oeuvre van de architecten J.F. en W.C. Metzelaar; het is van belang wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; het is van belang wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur- en interieuronderdelen.

Het heeft ensemblewaarden: het is van belang als essentieel onderdeel van een groter geheel, de singelbebouwing en de stadsuitleg van Breda, die cultuurhistorisch, architectuurhistorisch en stedenbouwkundig van nationaal belang is; het heeft bijzondere betekenis, verbonden met de ontwikkeling van de stad en heeft tevens betekenis voor het aanzien van de stad.

Gaafheid/herkenbaarheid: het is van belang wegens de architectonische gaafheid van ex- en interieur; het is van belang wegens de architectonische kwaliteit en de samenhang van de samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, e.d.).

Zeldzaamheid: het is van belang als onderdeel van een belangwekkende en samenhangende typologische reeks van gebouwen die hiërarchisch gezien uiteenlopen van gevangenis en gerechtsgebouw tot dienstwoningen.

Tags: gebouwen, woonhuizen,administratiegebouw,handel en kantoor,...

Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - Licentie CC-0 (1.0)